میلانی و شاهش 4
شاهِ میلانی شاهی‌ست پرتاب‌شده در تراژدی و سربرآورده از تراژدی. به ریچارد دومِ شکسپیر و در لحظه‌هایی به هملتِ افسرده می‌ماند. جمع اضداد است با تنش‌هایی حل‌ناشدنی. هم خوش‌قریحه‌ای‌ست بلندپرواز (عاشق خلبانی و سرعت)، هم جاه‌طلبی‌ست تمامیت‌خواه و هم مرغدلی‌ست آماده‌ی فرار از کارزار. آنچه شاهِ میلانی را سخت خواندنی (و نه خواستنی) می‌کند، باور نویسنده به نوعی از تاریخ‌نگاری‌ست که از بیهقی (نویسنده‌ی محبوبش) نسب می‌برد: هر روایتِ تاریخی در وهله‌ی اول یک «روایت» است. از این‌روست که نام کتاب «نگاهی»ست به شاه. روایت با آخرین روزهای شاهِ بی‌شوکت می‌آغازد. بالکن قصر الجنان کبیر و باد سردی که می‌وزد. با شخصیتی روبروییم که آرام‌آرام و به‌لطف وسواسِ مثال‌زدنیِ راوی در ارائه‌ی جزییات، بر صفحات کتاب جان می‌گیرد. « آن روزها هنوز سیگار می‌کشید. معمولا نیمی از یک سیگار را با چوب سیگار استعمال می‌کرد. بعد از آن‌که پکی به سیگارش زد و لبی از گیلاس ویسکی‌اش تر کرد – آن روزها ویسکیِ بلک لیبل نوع محبوبش بود – به طرف مهمانان رفت …» هرحادثه اشارتی‌ست به سرنوشت محتومِ این قهرمان تراژیک. آن‌طور که از بیهقی نقل می‌شود: قضا در کمین بود و کار خویش می‌کرد. « اما گاه اتفاقاتِ به‌ظاهر ساده‌ی روزمره بار و ابعاد نمادین شگفت‌انگیزی به‌خود می‌گیرند. آن پرواز به‌ظاهر ساده‌ی شاه و همسر آینده‌اش [فرح] از جمله این مواقع بود. وقتی شاه قصد فرود آوردن هواپیما را پیدا کرد متوجه شد که چرخ‌های آن باز نمی‌شوند. نشاندن هواپیما بدون چرخ کاری پرمخاطره بود. مدتی شاه و ملکه‌ی آینده در هواپیمای خصوصی به پرواز بی‌مقصد ادامه دادند تا بنزین هواپیما را به حداقل برسانند. سرانجام هم شاه توانست هواپیما را بدون حادثه به زمین بنشاند. انگار فرجام پرحادثه‌ی زندگی مشترکشان در همان پرواز نخستین رقم خورده بود». میلانی اگرچه از تاریخ‌نویسیِ مدرسه‌ایِ خشک‌وخالی روی می‌گرداند، اما به‌لطف دقت و باریک‌بینیِ مدرسه‌ای‌اش، درست به همان سیاق «معمای هویدا»، از قصه‌گویی به قصه‌بافی فرونمی‌غلتد.
«نگاهی به شاه» با همه‌ی انتقاداتی که به آن شده (در ترجمه‌ی فارسی تدقیق‌هایی نسبت به نسخه‌ی اولیه‌ی انگلیسی‌اش صورت گرفته)، کتابی‌ست که باید خواند. بازخوانی تاریخ صدسال اخیرمان، که این کتاب بهانه‌ی خوبی‌ست برای آن، ضرورت هرروزه است. البته شاهِ میلانی به بحث‌هایی پایان‌ناپذیر درباب بزنگاه‌های تاریخی هم اشاره می‌کند. در یکی از جلسات رونماییِ نسخه‌ی فارسی، وقت قابل ملاحظه‌ای صرف اتفاق 28 مرداد شد. تا چه حد کودتای استعماری (آن‌طور که طرفداران مصدق می‌گویند)؟ تا چه حد قیام ملی (آن‌گونه که شاه‌دوست‌ها می‌نامند)؟ پرسش‌هایی این‌چنین، از موهبت‌های هر متن زیرکی‌ست.
فایل پی.دی.افِ نسخه‌ی فارسی کتاب، از طریق وب‌سایت عباس میلانی (+) به رایگان در اختیار خوانندگانِ داخل ایران قرار دارد.